Монгол-Солонгосын “Ногоон хэрэм” СҮНДЭРЛЭСЭЭР
Төслийн хурээнд нэр бүхий хо
ёр суманд нийт 400 га талбайд 230 мянга гаруй суулгац ургуулж, ойн зурвас байгуулжээ. Цаашид 3000 га ногоон зурвас бий болгох юм-
Монголд дэлхийн дулаарал, уур амьсгалын өөрчлөлт эрчимтэй үргэлжилж байна. 1940-2007 оны хооронд жилийн дундаж температур 2.1 градусаар нэмэгджээ. Дээр нь ойн түймэр, хортон шавж нэрмээд угийн тарчигхан ойг маань хайр найргүй сүйтгэж байна. Одоогоос хорин жилийн өмнө 11.5 сая га байсан ой маань 2005 онд 10.3 сая га болж багассан байх юм. Энэ тооноос хойш даруй таван жил өнгөрсөн гээд бодвол дүр зураг бас л өөрөөр гарах нь лавтай.
Мал хэтэрхий их өсч, бэлчээр нутгаа талхалж байна. 1918 онд 9.6 сая толгой байсан мал өнгөрсөн жилийн тооллогоор 43 сая болсон. Хаа сайгүй газраа ухаж сэндийчиж эрдэнэс олборлож байна. Бид маш завгүй, туйлын эрчимтэйгээр байгаль орчноо танихын аргагүй
болгож байна. Энэ таагүй үйл явц илэрхий хурдаа авч, нийтээрээ ногооны үнэртэй салхи амьсгалж чадахаа больж байна. Ой модонд зугаалж, хөхөөн дуу сонсох хөг өнгөрөх нь. Халуун өдөр голын усанд
орж сэрүүцдэг сэн. Зүлэг ногоон дээр хөгжилдөн тоглодог сон. Харамсалтай нь, дээр дурдсан олон шалтгааны улмаас нийт нутгийн маань 70 хувь нь цөлжих эмгэнэлтэй тавилан тулж иржээ. Судалгааны дүнгээс харвал сүүлийн 10 жилийн дотор хуурай болон хагас хуурай нутгийн хэмжээ 14 хувиар нэмэгдсэн байна. 1970 оноос хойш өнөөг хүртэлх хугацаанд 683 гол мөрөн, 760 нуур, цөөрөм ширгэж устсан гэнэ. Яг энэ баримтыг бичиж байх агшинд бидний сэтгэл зүрхийг ямагт даллан дууддаг байгаль эхийн маань элгэн дээр ямар сайхан гол ус нүд аньж байгааг хэн мэдлээ. Энэ тоо хэдээр нэмэгдэж байгаа бол гэж бодохоос аймаар.
Ингэхэд бид цөлжилтийн аюулыг сааруулж болохгүй юу. Шуулттай гэрийн хаяагаар элс түрж орж иртэл хоймортоо мөнгөн аяганд цай оочлоод завилж суусан хэвээр л байх уу. Дүүрчээ, тэр дэлхийн дулаарал, уур амьсгалын өөрчлөлт. Хүний хүч хүрэх биш. Харин бид хамтдаа хүч хүрэх ажлаа хийж чадахгүй гэж үү. Аз болоход хэрэгтэй
зүйлээ бид хийж байгаа юм байна. Та сонссон уу, Засгийн газрын “Ногоон хэрэм” хөтөлбөр гэж. Нэлээд дээрээс л яригдсан даа. Бүр тодруулбал, 2005 оны хавьцаа багагүй хэл ам дагуулж асан. Зарим нь зөв алхам хийлээ гэхэд нөгөө нь үл гүйцэлдэх санаа гэж шүүмжилж байв. Алин боловч “Ногоон хэрэм” өнөөг хэр сүндэрлэсээр байгаа аж. Тэр зүүд биш, бодит ажил хэрэг болж байгааг дуулаад ихэд олзуурхав.
“Ногоон хэрэм” үндэсний хөтөлбөр ганц хоёр жилдээ дуусчихгүй, бүхэл бүтэн 30 жилийн хугацаанд хэрэгжих юм байна. Монгол орны баруунаас зүүн тийш хөндлөн чиглэлд 3700 км урттай, 600 метрийн өргөнтэй ойн зурвас байгуулах төлөвлөгөө юм. Хятадын Цагаан хэрэм шиг уртаас урт ногоон байгууламж говь, цөлийг дайран ургана. Хайлаас, чацарганы өтгөн төглийн цаадтай залгаад иргэд газар тариалан эрхэлж буй дүр зургийг сэтгэлдээ ургуулан бодоход яагаад ч юм таатай санагдана.
Засгийн газрын “Ногоон хэрэм” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд гадаад орны Засгийн газар, байгууллагууд тусалж байгаа аж. Тэдний нэг нь БНСУ. Тус улсын Засгийн газар манай Засгийн газартай хамтран шар шороон шуургыг сааруулах, цөлжилттэй тэмцэх, хор хөнөөлийг нь багасгах зорилгоор Монгол-Солонгосын “Ногоон хэрэм” төслийг хэрэгжүүлж байна. Төслийн хүрээнд Төв аймгийн Лүн, Өмнөговь аймгийн Даланзадгад суманд нийт 3000 га ногоон зурвас байгуулах гэнэ. Ажил нь 2006 оноос эхэлж, өнөөдөр дөрөв дэх жилдээ үргэлжилж байгаа аж. Харин 2016 онд тэд ажлаа дүгнэх юм.
Бид энэ удаа Монгол-Солонгосын “Ногоон хэрэм” төслийг дэлгэрэнгүй танилцуулж байна. Яагаад гэвэл, тэдний хийсэн, хийхээр зорьж буй ажил өгүүлшгүй ач тустай бөгөөд тэр хэрээрээ буянтай үйл юм.
Монгол, БНСУ хоёр орны төрийн дээд хэмжээний уулзалт 2006 онд болж, энэ үеэр ноён Ерөнхийлөгч нар Монгол Улсын байгаль орчны салбарт, тэр дундаа цөлжилт, шар шороон шуургатай тэмцэхийн тулд хамтран ажиллахаар тохиролцжээ. Монгол-Солонгосын “Ногоон хэрэм” төслийн уг гарваль ийм. Үүний дараа Монгол Улсын Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд, БНСУ- ын Хөдөө аж ахуй, ойн сайд нар гэрээ байгуулж, БНСУ-ын Засгийн газрын хөрөнгөөр энэ төслийг 10 жилийн хугацаатай хэрэгжүүлж эхэлжээ. Төслийн нийт төсөв 9.5 сая ам.доллар бөгөөд 2007 онд 500 мянга, 2008-2016он хүртэл жил бүр нэг сая ам.долларыг зарцуулах юм байна.Одоогоор уг төслийн хүрээнд дээр нэр дурдсан хоёр суманд нийт 400 га талбайд 230.000 гаруй суулгац ургуулж, ойн зурвас байгуулжээ. Бас болоогүй, нийтдээ 378 км урт үргэлжлэх дуслын услалтын систем угсарч суулгацуудаа бойжуулж байгаа гэнэ. Тэгээд ч ойн зурвасын 88.8 хувь нь амьдарч байгаа юм билээ. Бас л өндөр хувь шүү. Моднуудыг эгнээ хооронд нь дөрөв, мод хооронд хоёр метрийн зайтай жагсаасан нь хараа булаам байсан. Төслийнхөн мод суулгах нүхийг 50 см-ийн өргөнтэй, 50-60 см-ийн гүнтэйгээр нэг га-д 533 ширхэг байхаар тарьж байгаа юм.
Монгол-Солонгосын “Ногоон хэрэм” төсөл өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд нийт 40 га талбайд Мод үржүүлгийн газар байгуулан орон нутагт дасан зохицож ургах чадвартай хайлаас, улиас, чацаргана, сухай, жигд, бүйлс зэргийн суулгацыг үр болон мөчрөөр тарималжуулж амжжээ. Одоогоор 18 төрлийн 1-3 настай нийт 400 мянга гаруй тарьц суулгацыг бойжуулаад байгаа аж. Тэдгээрийг энэ ондоо багтаж байгуулж дуусах 200 га ойн зурвастаа гаргах юм байна.
Монгол-Солонгосын “Ногоон хэрэм” төслийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхийн тулд орон нутгийн иргэдийг чадавхижуулах, тэднийг энэ ажилд татан оролцуулах, экологийн боловсрол олгох болжээ. Энэ зорилгоор Лүн, Даланзадгад сумдад тус бүрт нь Ойжуулалтын сургалтын төвийн барилга барьж ашиглалтад өгсөн байна. Түүнчлэн төслийн хүрээнд төрийн болон орон нутгийн ажилчдыг БНСУ-д урьж, туршлага судлуулахаар жилд хоёр удаа баг бүрдүүлэн сургалтад хамруулж байгаа аж. Өнгөрсөн хугацаанд нийт 60 гаруй хүн ийм шугамаар сургалтад сууж, туршлага судлаад ирсэн байна. Орон нутгийн хөдөлмөр эрхлээгүй 100-200 иргэн Монгол- Солонгосын “Ногоон хэрэм” төспийн хүрээнд түр ажлын байраар хангагджээ.
БНСУ-ын иргэн Ким Жон Ваныг саяхан БОАЖЯ-ны хүндэт жуух бичгээр шагнажээ. Шар шороон шуургыг сааруулах, цөлжилттэй тэмцэх зорилгоор ногоон зурвас байгуулах Монгол-Солонгосын хамтарсан “Ногоон хэрэм” төслийн сайн дурын ажилтан түүний манай орныг ногооруулах үйлсэд оруулж буй хүчин зүтгэлийг нь үнэлж ийн урамшуулсан байна. Эх орныхоо ногоон үйлсэд 30 гаруй жил хүчин зүтгэсэн Ким ноён сурсан мэдсэн, хуримтлуулсан туршлагаа монголчуудтай хуваалцахаар ирээд хоёр жил гаруй болжээ. Түүний санаачлагаар Өмнөгоөь аймгийн Даланзадгад, Төв аймгийн Лүн суманд 400 га талбайд 300 мянган суулгац ногоон зурвас байгуулсан нь амьдралтын хувь нь 70-80 байгаа юм. Ингэснээр ирэх оны ойжуулалтын талбайг 100 хуөь хангах боломж бүрджээ. Хэдийгээр нас өндөр ч ногоон үйлсийг хилийн чанадад сайн дураараа түгээж яваа түүнийг ачтан, буянтан гэмээр. Ойн чиглэлээр мэргэшсэн тэрбээр 30 жилийн өмнөх Өмнөд Солонгосын ногоон аяныг хэрэгжүүлэгчдийн нэг юм.
