Д.Мөнх-Эрдэнэ: Мод тарих үйлс маань бүх нийтийн үйл хэрэг болон өргөжиж байна
Oйн салбарын 100 жилийн ойтой таширлан Говьсүмбэр аймгийн Байгаль орчны газар үүсэн байгуулагдсаны 20 жилийн ой тохиож байна. Уг ойг тохиолдуулан Говьсүмбэр аймгийн Байгаль орчны газрын дарга Даваажавын Мөнх-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
-Юуны өмнө Танд 20 жилийн ойн баярын мэнд хүргэе?
– Баярлалаа. Байгаль эх дэлхийнхээ төлөө дуугарах дуу хоолой болсон “Ногоон эрэл” сэтгүүлийнхээ хамт олонд болон эх орныхоо Ойн салбарыг хөгжүүлэх, хамгаалахын төлөө хичээн зүтгэж ирсэн үе үеийн ойчид, байгаль хамгаалагчид, байгаль орчны салбарынхандаа түүхэн ойн баяруудын мэндийг хүргэе. Монгол Улсын хамгийн залуу Говьсүмбэр аймаг үүсэн байгуулагдаад энэ жил Боржигон наадмаараа 30 жилийн ойн баяраа тэмдэглэн өнгөрүүлсэн. Орон нутгийнхаа байгалийн баялгийг хамгаалах, нөхөн сэргээх, зохистой ашиглах, бодлогын уялдааг сайжруулж, экологийн баримжаатай нийгэм, эдийн засгийн бодлогыг орон нутагт хэрэгжүүлэн, байгаль хамгаалахад иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлийг эрхэм зорилгоо болгосон Байгаль орчны газар маань байгуулагдсаны 20 жилийн ой, мөн Сум дундын Ойн ангийн маань 10 жилийн ой бас тохиож нийт дөрвөн ой давхардсан ажил хөдөлмөрийн амжилт өрнүүн жил болж өнгөрч байна.
Дэлхий нийтийг түгшээж буй уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөнд илүү мэдрэмтгий бүс болох хуурай хээр, говийн бүсэд орших Говьсүмбэр аймаг нь дээрх үйл явцын сөрөг талыг илүүтэйгээр мэдэрдэг. Нийт нутаг дэвсгэрийн 90 гаруй хувьд цөлжилтийн нөлөө илрээд
байгаа талаар ШУА-ийн Газарзүй геоэкологийн хүрээлэнгийн судалгаа 2019 онд гарсан. Үүний нөлөө, сөрөг үр дагаврыг бууруулахаар орон нутгийн зүгээс сүүлийн жилүүдэд анхаарал тавин ажиллаж байна. Ялангуяа авто замын хамгаалалтын ойн зурвас, цэцэрлэгт
хүрээлэн байгуулах ажлуудыг ойн мэргэжлийн байгууллагуудаас гадна иргэд төрийн албан хаагчид, аж ахуйн нэгж байгууллагуудын оролцоотойгоор гүйцэтгэж, арчлан хамгаалах ажилд олон нийтийн оролцоог хамруулан ажиллаж байна. Үүний үр дүнд бид бүхэн сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 55.7 га талбайд авто замын болон гол, нуурын хамгаалалтын ойн зурвас байгуулж, Сүмбэр гарден, Цэргийн алдар, Говьсүмбэр 30, сумдын төв цэцэрлэг зэрэг 42 га талбайг хамарсан цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд бий болгон, 160 мянга гаруй мод сөөг тарьж арчилж хамгаалан, цөлжилт, газрын доройтлоос сэргийлэх, ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр ажиллажээ.
-Нэлээдгүй ажил хийжээ. Ёстой таны хэлдгээр олон давхар ойгоо өрнүүн ажлаар угтаж байна уу даа?
-Ажлынхаа үр дүнг үзэх гэж зүтгэж л байна. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөн нь газрын доройтлыг бууруулах, ойжуулах чиглэлээр эхлүүлсэн ажлыг дараагийн ахисан шатанд гаргахыг шаардлагатай байна. Энэхүү зорилтыг хангах хүрээнд мод үржүүлгийн газруудыг шинээр байгуулах, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, өргөтгөх арга хэмжээг шат дараатай авч хэрэгжүүлсэн. Үүний үр дүнд аймгийн хэмжээнд сум дундын Ойн анги, ШШГГ хорих 425 дугаар нээлттэй хорих анги, Политехникийн коллеж, Модны их ургац нөхөрлөлийн зэрэг нийт дөрвөн мод үржүүлгийн газар үйл ажиллагаа явуулж, жилд 100 гаруй мянган тарьц, суулгацын нөөц бүрдүүлдэг болсон. Үүнийгээ ч цаашид өргөжүүлэх шаардлагатай байна.
Мод тарих үйлс маань бүх нийтийн үйл хэрэг болж өргөжиж байж үр дүнд хүрэх учраас аль болох л байгууллага хамт олон иргэд олон нийтийг хамруулсан ажил болгохыг зорин ажиллаж байна. Хавар намрын бүх нийтийн мод тарих өдрүүдээр томоохон цэцэрлэгүүдэд
агротехникийн ажлын нэгдсэн журмаар шийдвэрлэн өгч, тэмдэглэлт баяр ёслол, дурсамжийн арга хэмжээний хөтөлбөрт оруулж эерэг соёл болгон хэвшүүлэхийг мөн зорьж байна. 1984, 1994,1996, 1998 он гэх мэтчилэн үе үеийн төгсөгчдийн нэрэмжит төгөлүүд бий болж сайн дурын тарилтууд нэмэгдэж байгаа сайн жишиг тогтож байна. Мөн Аймгийн ИТХ-аар журам, засаг даргаас удирдамж боловсруулан батлуулж тодорхой журмын дагуу өөрийн эзэмшлийн болон нийтийн эзэмшлийн газарт өөрийн хөрөнгөөр мод тарьж ургуулсан иргэн, аж ахуйн нэгжийг урамшуулах эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгосон. Мөнгөн урамшуулал олгосон бөгөөд үүний үр дүнд иргэдийн мод тарих идэвх, оролцоо, хандлага жил бүр нэмэгдэж байна. Сүүлийн найман жилийн дотор давхардсан тоогоор 111
иргэн, таван ААН 16539 мод сөөгний урамшуулалд 164.7 сая төгрөг олгон ажилласан байна.
-Наадах чинь харин бодит урамшуулал болж иргэд аж ахуйн нэгжүүдэд хүрч байгаа юм байна даа?
-Мөн урамшуулал олгохын зэрэгцээ олон нийтийг мод сөөг тарих арга зүйд сургах ажлыг тасралтгүй явуулж ирлээ. 2015 оноос Япон улсад төвтэй “Монголын экологийн мэдээллийн төв” ТББ-ыг үүсгэн байгуулагч Хидео Нишида багшийн санхүүгийн дэмжлэгээр МУБИС-ийн Математик, Байгалийн ухааны сургуулийн Ургамлын судалгаа, сургалт арга зүйн төв, аймгийн Политехникийн коллеж болон бусад сургалтын болон мэргэжлийн байгууллагууд, судлаач, эрдэмтэдтэй хамтарсан ажлыг явуулсан. Тухайлбал, жил бүр хавар,
намрын улиралд орон нутгийн мод тарих сонирхолтой ард иргэд, оюутан сурагчид болон хашаандаа мод тарьж аж ахуй эрхэлж буй иргэд, ойн ангийн албан хаагчдыг хамарсан онол, практик хосолсон шаталсан арга зүйн сургалтыг зохион байгуулж, давхардсан тоогоор 15 мянга гаруй хүнийг сургалтад хамруулж бүх нийтээр мод тарих ажилд оролцуулсан байна.
Мөн 2018 оноос Шинжлэх ухааны академийн Газар зүй, геоэкологийн хүрээлэнгийн цөлжилтийн туршилт судалгааны төвийг аймагтаа байгуулж, БНХАУ-ын Шинжаан-Уйгарын цөлжилтийн судалгааны институтын дэмжлэгээр төсөл хэрэгжүүлж “Ганд тэсвэртэй мод сөөг тарьж ургуулах” чиглэлээр туршилт судалгааны чиглээр ажиллаж байгаа бөгөөд тус төвийг түшиглэн “Монгол орны хээр болон цөлөрхөг хээрийн шилжилтийн бүс нутагт мод, сөөг тарьж ургуулах, тухайн ургамлын өсөлтөд орчин нөхцөл, бордоо хэрхэн нөлөөлөх талаар туршилт судалгаа”-г хийж байна. “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд уг төвөө өргөжүүлэн цаашид говийн бүсийн “Шинжлэх ухаан, инновацийн төв” болгон хөгжүүлэх зорилт тавин ажиллаж байна. ШУА-ын Газарзүй гео экологийн хүрээлэн дээр
БНХАУ-ын “Ногоон гинж олон улсын байгууллагын төлөөлөлтэй уулзаж газрын доройтлыг бууруулах, цаашид төсөл хэрэгжүүлж хамтран ажиллах болсон.
